Lament

W spektaklu T. Cyza słowa XIII-wiecznego włoskiego poety, zderzone z surową fakturą XX-wiecznego „chłopskiego requiem” Szymanowskiego, dopełnia wielkoformatowa projekcja średniowiecznych figur i obrazów w holu Muzeum Narodowego. Aktorka czyta Pianto della Madonna, śpiewaczki jak w tragedii greckiej wykonują a capella frazy Stabat Mater, słuchacz-świadek patrzy na twarze Maryi i Jezusa.

Franciszkaninowi Jacopone da Todi (1230-1306) przypisywana jest również średniowieczna sekwencja Stabat Mater Dolorosa, wyrażająca cierpienie i rozpacz Matki ukrzyżowanego Jezusa. Muzykę do niej skomponowali m. in. A. Dvořák, G. da Palestrina, G. B. Pergolesi, D. G. Scarlatti, F. Schubert, G. Verdi, A. Vivaldi. W liturgii Kościoła śpiewana jest w Wielkim Poście, a jej najstarszy polski przekład znany jest z kancjonału Walentego z Brzozowa (1554). Karolowi Szymanowskiemu stała się szczególnie bliska po śmierci jego ukochanej siostrzenicy. Jego utwór na chór, orkiestrę i troje solistów należy do arcydzieł światowej muzyki pasyjnej – powstał w 1926 r. (prawykonanie 11-01-1929) i uznawany jest za najwybitniejsze dzieło polskiego kompozytora.

Natomiast napisany w języku włoskim „Lament” („Il pianto…”, znany też jako „Donna de Paradiso”, incipit) jest poematem dramatycznym (tzw. lauda drammatica) o tematyce pasyjnej, rozpisanym na trzy osoby: Jana Ewangelistę, Maryję i Jezusa. Matka wypowiada swoje myśli i uczucia w pierwszej osobie, a Jan komentuje to wydarzenie jako mistyk i teolog. Zarówno czas powstania i język etniczny, jak dojrzała forma tego utworu i jego dziękczynna wymowa, pozwalają porównać jego rolę w literaturze włoskiej do roli „Bogurodzicy” w polskiej (XIII w.), a „Stabat Mater” do późniejszego od niej „Lamentu świętokrzyskiego” (XV w.).